BIOS ve UEFI Nedir? Aralarındaki Fark Nelerdir?

Az çok bilgisayar ile ilgilenen birisi iseniz, BIOS ve UEFI kelimelerini duymuşsunuzdur. Bilgisayarında temel yazılımları olan BIOS ve UEFI günümüze çok daha fazla ses getiriyor. Aralarında hangi farklar var? Hiç düşündünüz mü?

Bu yazımızda BIOS ve UEFI Nedir? Aralarındaki Fark Nelerdir? gibi iki soruyu derinlemesine açıklayacağız. UEFI’nin babası olan BIOS’a göre ne kadar gelişti. Yeni özellikler neler? Derinlemesine olan BIOS ve UEFI yazımızda kısa örneklerle bu ikisinin tarihini de öğreneceksiniz.

Bios Nedir?

BIOS, Temel Giriş-Çıkış Sistemi (Basic Input-Output system)’in kısa halidir. Bilgisayarınızın ana kartındaki bir yongada bulunan düşük seviye yazılımıdır. Bilgisayarınız başladığında BIOS yüklenir. Amacı ise bilgisayarınızın donanım bileşenlerini uyandırmaktır. Onların, düzgün çalışmasını sağlar ve ardından Windows’u ya da kurduğunuz diğer işletim sistemlerini önyükleyen önyükleyiciyi çalıştırır.

BIOS ayarları ekranında çeşitli ayarları yapılandırabilirsiniz. Örnek verecek olursak donanım yapılandırması, sistem saati ve önyükleme sırası gibi ayarlar burada bulunur. Bu ekrana, bilgisayar açılırken farklı bilgisayarlarda farklı, ancak genellikle Esc, F2, F10 veya Del gibi belirli bir tuşa basarak erişebilirsiniz.

Bir ayarı kaydettiğinizde, ana kartınızdaki hafızaya kaydedilir. Bilgisayarınızı başlattığınızda, BIOS bilgisayarınızı yeni ayarlarla çalıştıracaktı. İşletim sisteminizi yeniden başlatmadan önce, donanım yapılandırmanızın geçerli ve düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol eder.

Bir sorun varsa, bir hata mesajı görecek veya şifreli bir dizi bip kodu duyacaksınız. Bilgisayarın kılavuzunda farklı bip dizilerinin ne anlama geldiğine bakmanız gerekecek. Bilgisayarınız başlatıldığında (ve POST tamamlandıktan sonra), BIOS önyükleme aygıtında depolanan bir Ana Önyükleme Kaydı veya MBR arar ve önyükleyiciyi başlatmak için kullanır.

Ayrıca bu ekranda CMOS kısaltmasını da görebilirsiniz. Bu, BIOS’un anakart üzerinde çeşitli ayarları sakladığı batarya destekli hafızayı ifade eder. Aslında artık doğru değil, çünkü bu yöntem modern sistemlerde flash bellek (EEPROM olarak da bilinir) ile değiştirildi.

Bios Artık Neden Güncellenmiyor?

BIOS uzun zamandır bilgisayarlarda yer alıyor. Ancak fazla bir gelişme göstermedi. 1980’lerde piyasaya sürülen MS-DOS bilgisayarların bile BIOS’u vardı! Tabii ki, BIOS zamanla az da olsa gelişti.

Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arabirimi olaral bilinen ACPI gibi bazı uzantılar eklendi. Bu, BIOS’un aygıtları daha kolay yapılandırmasını ve uyku gibi gelişmiş güç yönetimi işlevlerini gerçekleştirmesini sağlıyor. Ancak BIOS, MS-DOS günlerinden bu yana neredeyse diğer PC teknolojilerindeki kadar gelişmedi.

Geleneksel BIOS’un hala ciddi kısıtlamaları var. Bunlara örnek yalnızca 2.1 TB veya daha düşük sürücülerden önyüklenebilir. Ayrıca günümüzde 3 TB’lik bile harddiskin olduğunu varsayarsak BIOS’lu bir bilgisayar önyükleme yapamaz.

Genel olarak sınırlamalar, BIOS’un Ana Önyükleme Kaydı sisteminin çalışma biçiminden kaynaklanmaktadır.

Bios Çalışma Mantığı Nedir?

BIOS, 16 bit işlemci modunda çalışmalıdır ve yürütülmesi için yalnızca 1 MB alan olmalıdır. Aynı anda birden fazla donanım aygıtını başlatmakta zorlanır. Bu da, modern bir donanımdaki tüm donanım arabirimlerini ve aygıtlarını başlatırken daha yavaş bir önyükleme işlemine yol açar.

UEFI Nedir? UEFI ile Gelen Yenilikler Nelerdir?

Zaman içerisinde bilgisayar üreticileeri kendilerine ait BIOS’u geliştirmeye başladı. Intel, 1998’de Extensible Firmware Interface (EFI) spesifikasyonu üzerinde çalışmaya başladı. Apple, 2006’da Mac’lerinde Intel mimarisine geçtiğinde EFI’yi seçti. Ancak diğer bilgisayar üreticileri bunu takip etmedi.

2007 yılında, Intel, AMD, Microsoft ve diğer PC üreticileri yeni bir Unified Extensible Firmware Interface (UEFI) BIOS arayüzü üzerine anlaştılar. UEFI desteği Windows’ta Windows Vista Service Pack 1 ve Windows 7 ile tanıtıldı. Bugün satın alabileceğiniz bilgisayarların büyük çoğunluğu ise geleneksel bir BIOS yerine UEFI kullanıyor.

Bu yeni standart, eski BIOS sınırlamalarını önler. UEFI yazılımı 2.2 TB veya daha büyük sürücülerden önyükleme yapabilir. Aslında teorik limit 9.4 zettabayttır. Bu, İnternet’teki tüm verilerin tahmini boyutunun yaklaşık üç katıdır. Bunun nedeni, UEFI’nin MBR yerine GPT bölümleme şemasını kullanmasıdır.

BIOS’tan UEFI’ye Nasıl Geçilir? Bilgisayarım Destekler mi?

UEFI, bilgisayarlardaki geleneksel BIOS’u tamamıyla değiştiriyor. Mevcut bir bilgisayarda BIOS’tan UEFI’ye geçiş yapmanın yolu yok. Çoğu yeni bilgisayarda olduğu gibi UEFI’yi destekleyen ve içeren yeni bir donanım satın almanız gerekir. Çoğu UEFI uygulaması BIOS emülasyonu sağlar, böylece UEFI yerine BIOS bekleyen eski işletim sistemlerini kurmayı ve önyüklemeyi seçebilir. Kısacası geriye uyumludurlar.

BIOS ve UEFI Arasında Farklar

UEFI, 32 bit veya 64 bit modunda çalışabilir. Ayrıca, UEFI kurulum ekranlarının grafik ve fare imleci desteği de dahil olmak üzere oldukça yeni görünüme sahipken, BIOS son derece sinir bozucu bir arayüz ile geliyor.

Bunlara ek olarak birçok bilgisayar hala eski bir BIOS kurulum ekranı gibi görünen ve çalışan metin modu UEFI ayarları arabirimleriyle birlikte gelir. Fakat yeni özelliklerin birçoğunu barındırır. Güvenli Önyükleme’yi destekler, yani işletim sisteminin hiçbir kötü amaçlı yazılımın önyükleme işleminde değişiklik yapmadığından emin olmak için geçerliliği kontrol edilebilir.

Uzaktan sorun giderme ve konfigürasyonda yardımcı olabilecek UEFI üretici yazılımının kendisinde ağ oluşturma özelliklerini destekleyebilir. Geleneksel bir BIOS ile, yapılandırmak için fiziksel bir bilgisayarın önünde oturmanız gerekir. Bu da sadece bir BIOS değişimi değil.

UEFI, esas olarak PC’nin donanım ve yazılımının üstünde çalışan ufak bir işletim sistemidir ve BIOS’tan çok daha fazlasını yapabilir. Ana karttaki flash bellekte saklanabilir veya önyükleme sırasında bir sabit sürücüden veya ağ paylaşımından yüklenebilir.

Şayet normal bir PC kullanıcısıysanız, UEFI destekli yeni bir bilgisayara geçmek, gözle görülür bir değişiklik getirmez. Sadece yeni bilgisayarınız bir BIOS’la olduğundan daha hızlı açılır ve kapanır. Ayrıca 2.2 TB veya daha büyük boyutlu sürücüler kullanabilirsiniz.

Düşük seviye ayarlarına erişmeniz gerekirse, küçük bir fark olabilir. Bilgisayarınız başlatılırken bir tuşa basmak yerine Windows önyükleme seçenekleri menüsünden UEFI ayarları ekranına erişmeniz gerekebilir.

PC’ler şimdi çok hızlı bir şekilde başlarken, PC üreticileri bir tuşa basıp basmadığınızı görmeyi bekleyerek önyükleme işlemini yavaşlatmak istemezler. Bununla birlikte, önyükleme işlemi sırasında bir tuşa basarak BIOS’a aynı şekilde erişmenizi sağlayan UEFI özellikli PC’ler de mevcuttur.